فاطمه هرگز نباید با مرد آزار گر روبه رو شود

شناسنامه ماجرا

قربانی: فاطمه/ سن: 6 سال/ فرزند طلاق دارای یک برادر/ آزارگر (متهم): فرزاد 24 ساله/ وضعیت تاهل: مجرد/ شغل: بیکار/ تحصیلات: پنجم ابتدایی

خلاصه ماجرا:

بعد از آنکه پدر و مادر فاطمه از یکدیگر جدا شدند فاطمه به دلیل سن کم به مادرش سپرده شد. مادرش با او از شیراز به بوشهر آمدند و نزد پسرعمه و عمه خود ساکن شد. در این مدت هم مادر فاطمه و هم فرزاد پسرعمه او به شیشه اعتیاد داشتند. دقیقا مشخص نیست آزارها علیه فاطمه از چه تاریخی شروع شده است و نخستین بار فرزاد چگونه این دختربچه را آزار داده است. اما آنچه بر فاطمه گذشته است علاوه بر سوءتغذیه، سوزاندن، آزار و اذیت جنسی و حبس بوده است که متهم گفته برای تربیت کردن او به دلیل خیس کردن خود صورت گرفته است.

» فاطمه دیگر نباید با فردی که او را مورد آزار قرار داده ملاقات کند.» این جمله را دکتر کتایون خوشابی، فوق تخصص روانپزشکی اطفال درباره کودک شش ساله یی می گوید که در بوشهر تحت انواع کودک آزاری ها قرار گرفت و در نهایت با تهدید یکی از ساکنان خانه یی که در آن زندگی می کرد به بیمارستان منتقل و روند درمانش آغاز شد. هر چند حالاتنها یک مددکار به صورت شبانه روزی بر بالین فاطمه حاضر است و متخصص روانپزشک و اطفال به گفته همین مددکار یک روز در میان به او سر می زند، خوشابی اعتقاد دارد باید تیمی متشکل از روانپزشکان اطفال، روان شناسان بالینی کودک، مددکاران و تیم پرستاری و حتی متخصص زنان اورولوژی و کلیه فاطمه را تحت مراقبت قرار دهند. این دانشیار دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی همچنین بر این نکته تاکید می کند که جنسیت تیم مراقبت کننده از فاطمه باید برخلاف جنسیت فرد آزار گر باشد.

خوشابی که کتابی نیز تحت عنوان کودک آزاری به رشته تحریر درآورده در تحلیل ماجرای کودک آزاری بوشهر می گوید: خشم فاطمه نسبت به والدینش امری بدیهی است چرا که آنها نتوانسته اند به عنوان پدر و مادر از او به خوبی مراقبت کنند. وی ضمن انتقاد از نگرش موجود نسبت به کودکان در جامعه اعلام کرد که حاکمیت حس تملک نسبت به کودکان باعث می شود والدین آزار گر اعتراض اطرافیان در قبال رفتارشان را دخالت در کار خود تلقی کنند. همین حس باعث می شود افرادی که شاهد کودک آزاری هستند نسبت به فرد آزار گر اعتراضی نکنند.

هرچند به گفته خوشابی پیشگیری در هر امری از درمان بهتر است اما گفت وگوی حاضر تاملی است بر آنچه باید بعد از این کودک آزاری دلخراش برای فاطمه انجام شود. ترمیم آلام روحی و روانی فاطمه اگر از سلامت جسم او بااهمیت تر نباشد قطعا کم اهمیت تر نخواهد بود. با دکتر خوشابی به گفت وگو نشستیم تا ببینیم بعد از این برای فاطمه چه می توان کرد تا او هم همانند بقیه همسالان خود به زندگی عادی و طبیعی خود بازگردد.

ماجرای کودک آزاری بوشهر و سوزانده شدن فاطمه کوچولو توسط پسر عمه مادرش مدت هاست که بر سر زبان هاست. حالانزدیک به یک ماه و نیم از افشا شدن این کودک آزاری گذشته است اما سوال اینجاست که چه کار باید کرد تا هر چند وقت یک بار شاهد وقوع چنین کودک آزاری هایی در جامعه نباشیم؟

ببینید از آنجایی که کودکان آسیب پذیرترین اقشار هر جامعه یی را تشکیل می دهند و برای حمایت از خود نیاز به بزرگسالان دارند بدیهی است که قوانین هر کشوری بایستی در راستای حمایت از حقوق کودکان بازبینی و تنظیم شود. به همین مناسبت کنوانسیون حقوق کودکان که کشور ایران هم جزو آن محسوب می شود طیف سنی کودکان را تا سقف 18 سال بالابرده است. به این دلیل که نشان دهد نه تنها کودکان خرد سال بلکه نوجوانان هم شامل این قشر ضعیف و آسیب پذیر هستند و باید مانند خردسالان زیر چتر حمایتی قانونی کشورها قرار بگیرند.

بهتر است برای مشخص شدن آنچه بر سر فاطمه دختر 6 ساله یی که در بوشهر مورد کودک آزاری قرار گرفته، آمده ابتدا به تعریفی مجمل از انواع کودک آزاری بپردازیم. انواع کودک آزاری، آزارهای جسمی، جنسی، غفلت و بی توجهی، سوءاستفاده عاطفی و نیز وادار کردن کودکان به تکدی گری و کار کردن زیر سن قانونی اشتغال را شامل می شود.

تمامی انواع کودک آزاری ها، تبعات جبران ناپذیری بر ذهن و جسم کودکان تا آخر عمر باقی می گذارد اما وخیم ترین و مهلک ترین تبعات روانشناختی ناشی از کودک آزاری جنسی است که متاسفانه این کودک نیز علاوه بر آزارهای جسمی مورد آزار جنسی هم قرار گرفته است.

فاطمه از سوی مردی که با مادرش قرابت فامیلی دارد مورد آزار قرار گرفته است به حدی که بینایی چشمان او به مخاطره افتاده و تمام سطح بدنش از آثار سوختگی و گازگرفتگی پر شده است. آیا این فرضیه درست است که کودکان بیشتر از سوی آشنایان و حتی اقوام درجه یک خود مورد آزار قرار می گیرند؟

اگر بخواهیم راجع به کودک آزاری جسمی صحبت کنیم بیشترین مرتکبان کودک آزاری فیزیکی به ترتیب والدین و سپس خواهران و برادران و اقوام و آشنایان کودک هستند چون بیشترین میزان کودک آزاری از نوزادی تا سن 10 سالگی است که در این سنین کودکان بیشترین وقت خود را در خانه و در بین اقوام درجه یک و دو خود می گذرانند.

آزار و اذیت این کودک توسط پسر عمه مادرش چه تبعات روانی را می تواند برای فاطمه در آینده پس از بهبودی جسمی به همراه داشته باشد ؟

درباره کودک آزاری جنسی باید گفت هرچه شدت اذیت و آزار بیشتر باشد طبیعی است تبعات روانشناختی اش هم شدیدتر خواهد بود. بنابراین کودکی که مورد آزار جنسی قرار گرفته به نوعی در درجه اول هم مورد آزار جسمی قرار گرفته است که نیازمند مراقبت جدی از این کودک خواهد بود. در کنار این وقتی کودک آزاری جنسی مطرح می شود عوارض روانشناختی عدیده یی را در کودک قربانی شاهد هستیم که شاید شایع ترین عوارض این نوع کودک آزاری افزایش سطح اضطراب و ترس و نگرانی در کودک و از دست رفتن اعتماد او نسبت به اطرافیانش باشد که گاهی می تواند این از دست دادن اعتماد نسبت به اطرافیان تا بزرگسالی و آخر عمر با قربانی همراه باشد. همچنین ممکن است هرگونه مشکلات رفتاری از جمله پرخاشگری، خشم شدید نسبت به خود، خودآزاری و گاهی اوقات افسردگی و اقدام به خودکشی و شب ادراری در کودک قربانی مشاهده شود. بنابراین وقتی با کودکی روبه رو هستیم که مورد کودک آزاری جنسی قرار گرفته باید تیمی متشکل از متخصصان مختلف وضعیت جسمی و روانشناختی او را مدام مورد رسیدگی قرار دهند.

سازمان بهزیستی استان بوشهر از ابتدای این ماجرا برای فاطمه یک مربی مرد و یک مددکار زن در نظر گرفته تا او را مورد مراقبت قرار دهند. رییس سازمان بهزیستی استان نیز می گوید فاطمه تحت نظر تیمی از روانپزشکان متخصص و پزشک اطفال و روانشناس قرار دارد آیا لازم است تیم ویژه یی برای مراقبت از این کودک بسیج شود؟

بله، فاطمه دائما باید از لحاظ جسمی و روحی مورد رسیدگی قرار گیرد و باید تیمی شامل روانپزشکان کودک، متخصصان اطفال، روانشناسان بالینی کودک، مددکاران و تیم پرستاری مدام بر بالین کودک حضور داشته باشند و وضعیت او را کنترل کنند.

با توجه به وضعیت روحی و روانی این کودک 6ساله که با این سن کم تجربه های دردناکی را پشت سر گذاشته نخستین اقدام فوری و عاجل برای بهبود شرایط روحی او چیست؟

در مرحله نخست این تیم باید مراقب باشند که این کودک هرگز در معرض آزار مجدد قرار نگیرد پس باید کودک قربانی از فردی که او را مورد آزار قرار داده به طور کامل جدا باشد و در جای جدایی از او مراقبت و نگهداری شود.

ملاقات مجدد این فرد با کودک باید برای همیشه ممنوع شود و دیگر هرگز مواجهه یی بین کودک با فرد آزار گر پیش نیاید.

به جز این، کودک قربانی باید در بسیاری از مواقع تحت نظر متخصص زنان، اورولوژی و کلیه هم قرار بگیرد چون ممکن است در خیلی از موارد، قربانی کودک آزاری صدمات جسمی مهمی دیده باشد.

درباره عوارض روانشناختی نیز باید تحت نظر این تیم قرار بگیرد و بهتر است که جنسیت تیم مراقبت کننده از کودک بر خلاف جنسیت فرد مرتکب یا آزارگر باشد تا کودک بتواند اعتماد از دست رفته خود را بازسازی کند.

در خیلی از مواقع ممکن است کودک دچار احساس گناه شود و خود را در ماجرایی که پیش آمده مقصر تلقی کند.

این حس کودک باید در جلسات بازی درمانی و روان درمانی از بین برود و با توجیه کردن او در این باره که وی مقصر ماجرایی که پیش آمده نیست و او توسط افراد بد و کثیف مورد آزار قرار گرفته او را قانع کرد که تقصیری متوجه اش نیست. گاهی طول جلسات روان درمانی و بازی درمانی ممکن است بین 6 ماه تا یک سال هم طول بکشد تا به تدریج خشم کودک نسبت به اطرافیان و فرد مرتکب تخلیه شود.

دیده شده است که اگر کودکی توسط والدین یا اقوام نزدیکش مورد آزار قرار گرفته نسبت به والدینش خشم شدیدی احساس کند چون نتوانسته اند از او به خوبی مراقبت کنند.

بنابراین در جلسات بازی درمانی و روان درمانی هدف اصلی تخلیه خشم کودک به روش مسالمت آمیز تری است که بتواند از این طریق اضطراب خود را کاهش دهد و حس اعتماد نسبت به دنیای اطراف را در خود بازسازی کند.

در ادامه اگر کودک علایم اضطراب شدید یا افسردگی یا رفتارهایی نظیر اقدام به خودکشی از خود بروز داد باید از درمان های دارویی استفاده شود و در صورت لزوم کودک را برای ادامه درمان بستری کرد.

متاسفانه فاطمه تنها نمونه کودک آزاری در جامعه ما نیست. پیش از این هم کودکانی توسط اقوام خود یا افراد غریبه مورد کودک آزاری قرار گرفتند با توجه به اینکه در چند سال اخیر اقداماتی برای پیشگیری از این پدیده شوم انجام شده چرا هنوز شاهد وقوع این دست کودک آزاری های وحشیانه هستیم؟

متاسفانه نگرشی که بر جامعه ما نسبت به کودکان حاکم است نگرش مالکیتی است. به عنوان مثال اگر شما در خیابان شاهد نوعی از کودک آزاری باشید و به پدر و مادری که این کار را در ملاعام انجام می دهند اعتراض کنید خیلی راحت با این واکنش مواجه خواهید شد که فرزند خودم است. این نوع پاسخ ناشی از نگاه مالکیتی و ملکیتی و نگاه شیءگونه نسبت به کودکان است. در حالی که همه جامعه نسبت به کودک آزاری مسوول هستند و این مسوولیت از نوع قانونی و انسانی است که باید نسبت به ضجه ها و فریادهای کودک همسایه مان حساس باشیم. خوشبختانه در چند سال گذشته قوانین در جهت حمایت از حقوق کودکان و مراقبت از آنها پیشرفت قابل ملاحظه یی کرده است. خط اورژانس اجتماعی که توسط سازمان بهزیستی راه اندازی شد و همچنین انجمن حمایت از حقوق کودکان تحت عنوان صدای یارا از جمله اقدامات موثر سال های اخیر است. اگر در هر کجا هر کسی که با کودکان سرو کار دارد مثل مربیان مهدکودک، معلمان، پرستاران و پزشکان نسبت به مساله کودک آزاری حساس تر باشند و این فاجعه را به عنوان معضل اجتماعی بنگرند و پیگیری کنند قطعا شاهد بهبودی هایی در این زمینه خواهیم بود.

باید این احساس وظیفه را در قبال کودکان مان داشته باشیم تا در روبه رو شدن با انواع کودک آزاری بلافاصله مراجع قضایی را درجریان موضوع قرار دهیم. همان طور که در مسائلی مانند معضلات اجتماعی و مسائل بهداشتی می گوییم پیشگیری بهتر از درمان است درباره کودک آزاری هم قطعا پیشگیری بر درمان ارجحیت دارد به این دلیل که در بسیاری از موارد با بهترین شرایط و امکانات هم برگرداندن یک کودک قربانی به زندگی عادی تا آخر عمر هم میسر نیست.